…cih hun kitungta hi. Kitungta hi diam, hong tungta hizaw diam. A nih in a hikhawmkhawm thei hilel. Ei mihingte zong tua ciang kitungta cihna hi a, ei kiangah zong tua bang hunte hong tungta cih zong hithei hi. Bangbang hileh kiteng ding maw kitenglo ding cih ngaihsutna mihing nuntakna ah lian deuhdeuh hi.
Taiwan ka omlai in amau gam ah numei tamlo ahih manin Vietnam pan numei la in zi ding, innteng ding cih bangin khentat uh hi. A taktak in zi ding gamdang pan la/lei cihna hi. A sai pawl om a, numei kum tuazah pan tuazah kikal ahih leh sum tuazah kisam cih bangin suakta takin TV leh Newspaper khawngah suaksak uh hi. Lamdang sa si, ‘abangci a mite in numei tua pan kingah thei, sum tuazah kisam’ ci mawk uh hiam ciin ka ngaihsunsun hi. Ka nung theih kik ciang Taiwan numeite in pasal dingin pasal a kigen mawkmawk te deihlo in sum hau, melhoih, neih leh lam kicing zaw deuh cih bang deih masa uh, tel masa uh hi. Tualo kingaihpih a neih uh leh zong kingaihpih ciang bek hi a, pasal ding a ngaihsun masa lo uh hi ci uh hi. Materialistic world ah kei sang na manlangzaw uh aive maw ka ci hi. Kei ngaihsutna ciangciangah zi leh pasal ding pen neih leh lam sum leh pai tawh kiciangtan masalo hi ka ci hi. Hauh a nopna a thei nailo zong kihi kha ding hi. Tua lamte thutuam hi leh, mite in zi leh pasal ding khawng pen neih leh lam ah na teh uh, na kingasak uh himawk hi. Tua level a tung nailo ka hiam, ahih kei leh kei level ‘mihoih hi ding, gamtat hoih ding’ cih leitung nuntak zia ding ka ngaihsut pen mi-a tawh kibanglo ahi tam, ka ci kikta hi.
Tukha in Singapore kumpi in a gamsung naupiang tawmlua mahmah ahih manin mite in nau nei leh, ta nei leh, naupiang tam leh cih a deihna in ‘dating campaign’ bang nei liang uh hi. Ahi zongin a kihel ding khangno zi nailo, pasal nei nailo te in a genna vuah – sum leh pai, hauhna, pilna, siamna zon masak kul ahih manin numei/pasal kizong masa manlo hi ci uh hi. Nuntak hamsa luata in nek ding kisam masa, zi leh pasal lo in ki om thei aci nuam uh hi. Tua manin zi nei tawm uh a, pasal nei tawm uh hi. Tua in naupiang kiamsak a, naupiang a tawm ciang mihing kiam in a gammi ding tawm a, gamdang pan nasem ding tampi a lak uh kisam hi. Tua ding lah Singapore gammi te in deihlo, hisak theilo uh hi. Gamdang mi hong lut zelte in Singapore gam mite nasep ding teng suhsak in a gam mite nasep ding neilo in omsak hi ci uh hi. Tuma kum 3 hun in zong Malaysia in amau gama gamdang mi nasem a omte ciahsak ding ci uh a, ahi zongin amau gammi te in sem nuamlo (low class jobs) uh ahih manin piang thei tuanlo hi.
Singapore pen gam khangto ahih manin nisim nek leh dawn ding nuntakna man tam mahmah a, sum leh pai neilo in hamsa hi. Tua manin khangno te in siamna khat a neih kei uh leh nekzonna ding om theilo a, gamdangmi te in laksak ding uh hi. Pilna a neih kei leh nasem dingin kideihlo a, gamdang mi a lak uh kisam hi. Khuapi lian khat zah khawng bek a pha mihing in gam khat khantohna ding sem uh himawk ahih manin na limsep kul mahmah himawk hi. Tua manin lawmngaih, zi leh ta ding ngaihsun manlo takpi uh hi.
Naupiang tawm gam a kigen ciangin Taiwan, Korea (U Suanpi te khua pen), Japan, etc khawng hi mawk hi. Asia pen mihing tamna gam himah leh nasep na gam zong hi kawm ahih manin mite in amau nisim nuntakna ding leh a khangsawn ading na ngawn khuallo in amau ading bek khuala nasep a kin mahmah na gam hi mawk hi. Tua zah in sem kei le uh lah mi gam bangin khangto lo ding, mite phalo ding hizel hi. Tua manin nuntakna kizom zel ding suplawh liangin hauhna, nopna zong ding maw; ahih kei leh khangsawn ding khual kawm in nasep zong khiamzaw ding maw cih ngaihsut hun mahmah ta hi.
Mihing peuhpeuh themkhat nopsa leh a nopzaw ding utna kinei a, tua hangin a mannei nuntakna leh nuntakzia nangawn mangngilh in ki uangtat nuam himawk hi. Nasem ding, sum hau ding, ka ut banga om ding, zin ding, anne ding, kei kikhual ding cih lian baih mahmah hi. Ei zong i nu leh pa te in nuamsa taka hong pattah uh hi tuan khollo napi ei hun ciang a ban ding khual hetlo in ei bek kingaihsut theih mawk ding hi. Mihing lah kum 40 pha leh numei/pasal ukna kiam deuhdeuh hihtuak lai! bangcih ding? Taiwan numei te in amau deih bang pasal a muh kei uh leh pasal neilo in omzaw ding cih ngaihsun uh hi, ciin ka lawmte in hong gen uh hi. Nam khangto leh gam hau te nuntakzia tua bang hi ding hiam ciin hong ngaihsun sak hi. Gam khangto nitumna lam gamte bang tua bang hi kawm takpi hi. Pasal/zi nei taleh a lungkim kei uh leh kikhen kik ziau, a dang khat nei kik ziau. Lawm Thangpi (Bass Thangpi) te inn vengpa Tiger Woods te nupa kikhen zong a lamdangpi hi. Nam niam pawlkhat hi leh kingaidam ding, kimaisak dinga kikhenlo ding uh hi. Nuamsa lo pipi in kiteng teitei ding uh hi. Nam khangto ahih man un kikhen ziau lel uh a, a zi kiangah, “Pasal dang na nei kik diam?” a kicih ciang, “Tun bel hipah nailo e, itna bel mihing in a kineitek hi,” ci nuam bek hi. Neih ut leh nei ding, ut kei leh neilo ding a ci nuam hi.
Tulai ciang neih tektek loh in zong mihing ‘freedom’ nei hi hang ci pong mawk in ganhing bang phialphial in phengtat, thaangtat hileh kilawm hi. Hollywood style a kingai pak, kikhen kik pah. Kingai peuh leh lah kiteng bang mah in numei pasal omkhopna khawng zong thaangzat hileh kilawm hi. Tulai ‘rights’ cih tuamtuam hong kithang a, kum 18 cingta in, kei personal rights hi ci nuamtek hi leng kilawm hi. Kum 18 cing peuh leng keima pumpi kei thu hi cih nopna lian semsem tawh kibang hi. Tua ahih manin zi/pasal neih leh neihloh kilamdang tuanlo a, lawmngaih neih ding thupi lel hi.
Khatvei ka zinna khat vuah lawm kingai om a, a lawmngaih te inn ah ka tung uh hi. Ko mi 12 khawng a pai khawm pen a lawmgngaihte inn ka tun uh ciang a kingaite gel lupna room khat lamah giak khawm lel uh hi. A inntek nu leh pa in zong a tapa uh a lawmnu tawh a giakkhop pen phamawh sa tuanlo a, a monu hi khin bangin “innkuan bawl” zaw lel uh hi. A tapa lawmngaih hiven (my son’s girlfriend) ci ziau a, mo hi khin bangin pom uh, accept lel uh hi. A kiten suak uh leh hiven cin, a kiten kei khak uh leh bang a ci tam cih hong ngaihsunsak hi. Tua bang HUN ah a kitung himawk hi. Tua bang HUN in hong pha hizaw hiam.
Tua bang ahih mawk manin mihing numei pasal lunggulhna omte lawmngaih neihna ciang tawh pha-thei ahih leh kua in zi/pasal nei nuamse mah ding hiam. Sangkahna ah, nasepna ah lawmngaih nei lel ding, ut ciang giakkhawm ding, ut ciang anne khawm ding, ut ciang vakkhawm ding. Zi/pasal neih a, nupa a ki adjust den a Sakuh nupa bat keei sangin suakta takin (freedom of choice) ei utbangin om thei leng bel zi/pasal neih kisam masa hetlo takpi ding hi. A khatlam ah lah zi/pasal neih a nop dan a theikha hetlo himawk leuleu. Singapore, Taiwan mite in a gen uh pen zi/pasal nei leng vai tam, nasep tam, sum zatna tam, ta nei lailai leng tate pattahna ding sum leh pai tam bei, sum nei kei leng leiba tawh khantawn ki-om hi ci nuam uh hi. Ahilo hi hetlo in ahi mah a gen uh hi. Hilua ahih manin mite van-gik kisawt ding a utlo uh hizaw hi.
Tua manin ‘kiteng ding maw kitenglo ding’ (to wed or not to wed) cih thu pen a khangto gam leh a khangto society ah a kiphu kha den ding thu ahi hi.
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin.blogspot.com
[Ka lai at dangte ka blog pan kisimthei hi]
Taiwan ka omlai in amau gam ah numei tamlo ahih manin Vietnam pan numei la in zi ding, innteng ding cih bangin khentat uh hi. A taktak in zi ding gamdang pan la/lei cihna hi. A sai pawl om a, numei kum tuazah pan tuazah kikal ahih leh sum tuazah kisam cih bangin suakta takin TV leh Newspaper khawngah suaksak uh hi. Lamdang sa si, ‘abangci a mite in numei tua pan kingah thei, sum tuazah kisam’ ci mawk uh hiam ciin ka ngaihsunsun hi. Ka nung theih kik ciang Taiwan numeite in pasal dingin pasal a kigen mawkmawk te deihlo in sum hau, melhoih, neih leh lam kicing zaw deuh cih bang deih masa uh, tel masa uh hi. Tualo kingaihpih a neih uh leh zong kingaihpih ciang bek hi a, pasal ding a ngaihsun masa lo uh hi ci uh hi. Materialistic world ah kei sang na manlangzaw uh aive maw ka ci hi. Kei ngaihsutna ciangciangah zi leh pasal ding pen neih leh lam sum leh pai tawh kiciangtan masalo hi ka ci hi. Hauh a nopna a thei nailo zong kihi kha ding hi. Tua lamte thutuam hi leh, mite in zi leh pasal ding khawng pen neih leh lam ah na teh uh, na kingasak uh himawk hi. Tua level a tung nailo ka hiam, ahih kei leh kei level ‘mihoih hi ding, gamtat hoih ding’ cih leitung nuntak zia ding ka ngaihsut pen mi-a tawh kibanglo ahi tam, ka ci kikta hi.
Tukha in Singapore kumpi in a gamsung naupiang tawmlua mahmah ahih manin mite in nau nei leh, ta nei leh, naupiang tam leh cih a deihna in ‘dating campaign’ bang nei liang uh hi. Ahi zongin a kihel ding khangno zi nailo, pasal nei nailo te in a genna vuah – sum leh pai, hauhna, pilna, siamna zon masak kul ahih manin numei/pasal kizong masa manlo hi ci uh hi. Nuntak hamsa luata in nek ding kisam masa, zi leh pasal lo in ki om thei aci nuam uh hi. Tua manin zi nei tawm uh a, pasal nei tawm uh hi. Tua in naupiang kiamsak a, naupiang a tawm ciang mihing kiam in a gammi ding tawm a, gamdang pan nasem ding tampi a lak uh kisam hi. Tua ding lah Singapore gammi te in deihlo, hisak theilo uh hi. Gamdang mi hong lut zelte in Singapore gam mite nasep ding teng suhsak in a gam mite nasep ding neilo in omsak hi ci uh hi. Tuma kum 3 hun in zong Malaysia in amau gama gamdang mi nasem a omte ciahsak ding ci uh a, ahi zongin amau gammi te in sem nuamlo (low class jobs) uh ahih manin piang thei tuanlo hi.
Singapore pen gam khangto ahih manin nisim nek leh dawn ding nuntakna man tam mahmah a, sum leh pai neilo in hamsa hi. Tua manin khangno te in siamna khat a neih kei uh leh nekzonna ding om theilo a, gamdangmi te in laksak ding uh hi. Pilna a neih kei leh nasem dingin kideihlo a, gamdang mi a lak uh kisam hi. Khuapi lian khat zah khawng bek a pha mihing in gam khat khantohna ding sem uh himawk ahih manin na limsep kul mahmah himawk hi. Tua manin lawmngaih, zi leh ta ding ngaihsun manlo takpi uh hi.
Naupiang tawm gam a kigen ciangin Taiwan, Korea (U Suanpi te khua pen), Japan, etc khawng hi mawk hi. Asia pen mihing tamna gam himah leh nasep na gam zong hi kawm ahih manin mite in amau nisim nuntakna ding leh a khangsawn ading na ngawn khuallo in amau ading bek khuala nasep a kin mahmah na gam hi mawk hi. Tua zah in sem kei le uh lah mi gam bangin khangto lo ding, mite phalo ding hizel hi. Tua manin nuntakna kizom zel ding suplawh liangin hauhna, nopna zong ding maw; ahih kei leh khangsawn ding khual kawm in nasep zong khiamzaw ding maw cih ngaihsut hun mahmah ta hi.
Mihing peuhpeuh themkhat nopsa leh a nopzaw ding utna kinei a, tua hangin a mannei nuntakna leh nuntakzia nangawn mangngilh in ki uangtat nuam himawk hi. Nasem ding, sum hau ding, ka ut banga om ding, zin ding, anne ding, kei kikhual ding cih lian baih mahmah hi. Ei zong i nu leh pa te in nuamsa taka hong pattah uh hi tuan khollo napi ei hun ciang a ban ding khual hetlo in ei bek kingaihsut theih mawk ding hi. Mihing lah kum 40 pha leh numei/pasal ukna kiam deuhdeuh hihtuak lai! bangcih ding? Taiwan numei te in amau deih bang pasal a muh kei uh leh pasal neilo in omzaw ding cih ngaihsun uh hi, ciin ka lawmte in hong gen uh hi. Nam khangto leh gam hau te nuntakzia tua bang hi ding hiam ciin hong ngaihsun sak hi. Gam khangto nitumna lam gamte bang tua bang hi kawm takpi hi. Pasal/zi nei taleh a lungkim kei uh leh kikhen kik ziau, a dang khat nei kik ziau. Lawm Thangpi (Bass Thangpi) te inn vengpa Tiger Woods te nupa kikhen zong a lamdangpi hi. Nam niam pawlkhat hi leh kingaidam ding, kimaisak dinga kikhenlo ding uh hi. Nuamsa lo pipi in kiteng teitei ding uh hi. Nam khangto ahih man un kikhen ziau lel uh a, a zi kiangah, “Pasal dang na nei kik diam?” a kicih ciang, “Tun bel hipah nailo e, itna bel mihing in a kineitek hi,” ci nuam bek hi. Neih ut leh nei ding, ut kei leh neilo ding a ci nuam hi.
Tulai ciang neih tektek loh in zong mihing ‘freedom’ nei hi hang ci pong mawk in ganhing bang phialphial in phengtat, thaangtat hileh kilawm hi. Hollywood style a kingai pak, kikhen kik pah. Kingai peuh leh lah kiteng bang mah in numei pasal omkhopna khawng zong thaangzat hileh kilawm hi. Tulai ‘rights’ cih tuamtuam hong kithang a, kum 18 cingta in, kei personal rights hi ci nuamtek hi leng kilawm hi. Kum 18 cing peuh leng keima pumpi kei thu hi cih nopna lian semsem tawh kibang hi. Tua ahih manin zi/pasal neih leh neihloh kilamdang tuanlo a, lawmngaih neih ding thupi lel hi.
Khatvei ka zinna khat vuah lawm kingai om a, a lawmngaih te inn ah ka tung uh hi. Ko mi 12 khawng a pai khawm pen a lawmgngaihte inn ka tun uh ciang a kingaite gel lupna room khat lamah giak khawm lel uh hi. A inntek nu leh pa in zong a tapa uh a lawmnu tawh a giakkhop pen phamawh sa tuanlo a, a monu hi khin bangin “innkuan bawl” zaw lel uh hi. A tapa lawmngaih hiven (my son’s girlfriend) ci ziau a, mo hi khin bangin pom uh, accept lel uh hi. A kiten suak uh leh hiven cin, a kiten kei khak uh leh bang a ci tam cih hong ngaihsunsak hi. Tua bang HUN ah a kitung himawk hi. Tua bang HUN in hong pha hizaw hiam.
Tua bang ahih mawk manin mihing numei pasal lunggulhna omte lawmngaih neihna ciang tawh pha-thei ahih leh kua in zi/pasal nei nuamse mah ding hiam. Sangkahna ah, nasepna ah lawmngaih nei lel ding, ut ciang giakkhawm ding, ut ciang anne khawm ding, ut ciang vakkhawm ding. Zi/pasal neih a, nupa a ki adjust den a Sakuh nupa bat keei sangin suakta takin (freedom of choice) ei utbangin om thei leng bel zi/pasal neih kisam masa hetlo takpi ding hi. A khatlam ah lah zi/pasal neih a nop dan a theikha hetlo himawk leuleu. Singapore, Taiwan mite in a gen uh pen zi/pasal nei leng vai tam, nasep tam, sum zatna tam, ta nei lailai leng tate pattahna ding sum leh pai tam bei, sum nei kei leng leiba tawh khantawn ki-om hi ci nuam uh hi. Ahilo hi hetlo in ahi mah a gen uh hi. Hilua ahih manin mite van-gik kisawt ding a utlo uh hizaw hi.
Tua manin ‘kiteng ding maw kitenglo ding’ (to wed or not to wed) cih thu pen a khangto gam leh a khangto society ah a kiphu kha den ding thu ahi hi.
Hau Za Cin
Phuitong Liim
www.hauzacin.blogspot.com
[Ka lai at dangte ka blog pan kisimthei hi]