Friday, May 6, 2011

Zogam ah Sapul tung

Ki dop huai mahmah khat

         Tonzang township sung Salzang leh Phaitu khuate ah Sialpul in Salzangte Sialteng aviak pi-in si ta a, Phaitu ah zong Sawmkim si ta hi. Tua munte ah
Musane (mu-sa-ne) zong om in, aki ban lawh ding dan hi. Tua gansi peuhmah sate nekloh ding pen thupi mahmah ding a, zong lawnngam huai lo hi. 

aban athei telten zong hong zom ta un, 

Sunmangpu

{tongsan} Malaysia a thukhen na zum ah kawlgam mi 5 death sentence kipia hi..မေလးရွားေန ျမန္မာ ၆ ဦး ေသဒဏ္ေပးခံရျခင္း


ကြာလာလမ္ပူရ္။ ။ မေလးရွားတရား႐ုုံးမွ ျမန္မာ ၆ ဦးမွ အျခားျမန္မာတစ္ဦးအား သတ္ျဖတ္ခဲ့ျခင္းအတြက္ ႀကဳိးကြင္းစြတ္၍ ေသဒဏ္က်ခံေစရန္ အမိန္႔ခ်မွတ္လုုိက္သည္။

ေသဒဏ္ေပးခံရသူမ်ားမွာ ေအာင္စုုိးဦး (ေခၚ) စလင္း၊ ၀င္းနုုိင္ (ေခၚ) ကာစင္၊ နဂူးရာရွစ္၊ မြန္ဂ်ီ (ေခၚ) အဗၺဒူကာရင္ဟာရွင္၊ စုုိးစုုိး (ေခၚ) ဆဒူလာ ႏွင့္ ေဇာ္ဦး တုုိ႔ ျဖစ္ၾကသည္။ ေသဒဏ္ ေၾကာ္ျငာခ်ိန္တြင္ တရားခံမ်ားႏွင့္အတူ ၎တုုိ႔၏ မိသားစုု၀င္မ်ားလည္း ရွိေနခဲ့ၾကသည္။



တရားသူႀကီး မုုိဟာမက္ ဇာဘင္ဒင္မုုိ႔ဒ္ဒီယက တရားခံမ်ားသည္ ပစ္မႈမက်ဴးလြန္ေၾကာင္း ယုုံၾကည္ဖြယ္ေလာက္စရာ မေခ်ပနုုိင္ခဲ့ေၾကာင္းႏွင့္ လူသတ္မႈက်ဴးလြန္ျခင္းအတြက္ တစ္ခုုတည္းေသာ ျပစ္ဒဏ္မွာ ေသဒဏ္သာလွ်င္ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာဆုုိခဲ့သည္။

အဆုုိပါ ျမန္မာ ၆ ဦး သည္ ဇြန္လ ၂၆ ရက္ေန႔က အျခားျမန္မာတစ္ဦးျဖစ္သူ ဆာဒစ္ဘ္ဟူစိန္ (အသက္၂၁ႏွစ္) အား Jalan 3/3A ရွိ Jalan Ipoh တြင္ သတ္ျဖတ္ခဲ့သည္။ အဆုုိပါအခင္းျဖစ္ပြားခ်ိန္တြင္ ရွိေနခဲ့ေသာ အျခားျမန္္မာလူမ်ဴိးႏွစ္ဦး လွေမာင္သာ ႏွင့္ ရွာရစ္ဟူစိန္ တုုိ႔မွာလည္း ဒဏ္ရာရရွိခဲ့သည္။

ထုုိသုုိ႔ တဖက္သားအား ျပင္းထန္ေသာ ဒဏ္ရာရရွိေစျခင္းအတြက္ ေအာင္စုုိးဦးအား ေသဒဏ္အျပင္ ေထာင္ဒဏ္ ၆ ႏွစ္ႏွင့္ အျခားေသာ တရားခံမ်ားအား ေသဒဏ္ႏွင့္အတူ ေထာင္ဒဏ္ ၃ ႏွစ္ အသီးသီး က်ခံေစရန္ တရားသူႀကီးမွ အမိန္ ့ခ်မွတ္ခဲ့သည္။

တရား႐ုုံးမွတ္တမ္းမ်ားအရ တရားခံနာဂူသည္ ယခင္က မူးယစ္ေဆး၀ါးလက္၀ယ္ေတြ႕ရွိမႈအတြက္ အဖမ္းခံခဲ့ရၿပီး မြန္ဂ်ိသည္ အလားတူ တဖက္သားအား ေသြးထြက္သံယုုိျဖစ္ေစရန္ တုုိက္ခုုိက္ျခင္းအတြက္ တစ္ႏွစ္ေက်ာ္ ထိန္းသိမ္းခံခဲ့ရသည္ဟုုဆုုိသည္။ တရားခံေရွ႕ေနမ်ားက တရား႐ုုံး၏ စီရင္ခ်က္ကုုိ ျပန္လွန္ခုုခံသြားမည္ဟုု ဆုုိသည္။ တရားခံေရွ႕ေနတစ္ဦး၏ အဆုုိအရ တရားခံမ်ားသည္ မေလးရွားတြင္ ေနထုုိင္လွ်က္ရွိသည္မွာ ၁၀ ႏွစ္ခန္႔ ၾကာျမင့္ၿပီဟုု ဆုုိသည္။

ဤအမွဳတြင္ တရားလုုိဘက္မွ သက္ေသ ၁၈ ေယာက္ ထြက္ဆုုိၿပီး တရားခံဘက္မွ စုုစုုေပါင္း (တရားခံမ်ား အပါအ၀င္) သက္ေသ ၉ ေယာက္ လုုိက္ပါ ထြက္ဆုုိခဲ့ႀကသည္။

Source: The Star Online


May 4 Tongsan.

Mizoram ah Pawan Hans Helicopter service


Pawan Hans Helicopters Ltd. chuan hmarchhaka an la service lohna state pahnih, Manipur leh Mizoramah service an tum mek nia thu dawn a ni. Hetihlai hian Mizoramin helicopter service neih tuma hma a lak mekna-ah, state dang ang bawkin a senso 75% tum sak tura Ministry of Home Affairs-a a dilna chu Ministry chuan tun thlengin a la chhang lo.
Mizoram sorkar, Aviation wing chuan Mizoram chhunga helicopter service tir tumin hma a la mek a. A senso hi a hautak avangin Ministry of Home Affairs hnenah a senso 75% tumsak turin a dil a. State in 25% a tum ve dawn a ni. He a dilna hi Home Ministry chuan a la chhang lo niin Aviation Wing atanga thudawnna chuan a sawi.
Pawan Hans hian helicopter a service tir dawn a nih chuan, ‘Dauphin’ an tih ang chi service tir an tum a. He-tiang helicopter-ah hian phaiah chuan mi 10 chuangte pawh an chuang thei a, mahse, Mizoram ang tlangramah chuan mi 7-9 vel chuang thei tura ngaih a ni.

Bin Laden-a thlalak tihchhuah a ni dawn lo

White House Press Secretary, Jay Carney chuan Osama in Laden-a ruang thlalak chu mipui hmuh tura tihchhuak lo turin US President Barack Obama chuan thutlukna a siam ta a niin a sawi. 

Carney chuan US sipaiten Osama bin Laden an kaphlum ngei a ni tih chu rinhlelh tur a awm lo tih sawiin, 'Mi thenkhat chuan a la thi lo tiin an sawi lui ngei ang. Mahse thudik tak chu he khawvelah hian Osama bin Laden hi in hmu leh tawh ngai lo ang' a ti. US special force-ten an kahhlum chu Osama bin Laden a ni ngei tih finfian turin DNA test pawh neih vek a ni a, hei vang hian a finfiahna atana a ruang thlalak tihchhuah kher chu a tullo a ni, a ti.

Osama bin Laden ruang thlalak tihchhuah anih chuan Arab ram mipuite rilru a ti na thei tih Carney chuan a sawi. Hetihlai hian CNN-in America mipuite ngaihdan a lakah chuan America mipui zinga a tam zawk chuan bin Laden-a thlalak tlangzarh hi an duh a ni.

Al-Qaida firfiak pawl hruaitu kahhlum a nih  hnuah, Afghanistan-a Taliban pawl chuan a phuba la turin special unit an din niin an commander Dawaran Safi chuan a sawi. Safi chuan satellite TV channel hnenah, 'Martar-a thi ta, Sheikh Osama bin Laden phuba la tur hian special unit kan din a, a hmalaknate chhunzawmin, ramdang mite leh an thurualpuite chu kan bei chhunzawm zel ang' a ti.

Src : Vanglaini

British music rich list-ah Cowell

British mi zinga music avanga hausate zingah Simon Cowell chu top 10-ah a lang a. Tunah hian 5-na a ni a, a hausakna hi £mtd375 zet a ni. Hausa ber hi Clive Calder a ni a, Zomba Records a nei thin a, mahse he records hi kum 2002 khan a hralh a. A hausakna hi £tld1.3 zet a ni a, nikum nen a hausakna hi a ngai deuh reng a ni.

Musical compser lar Andrew Lloyd Webber chu hausakah pahnihna a ni a, a hausakna hi £mtd680 zet a ni a, musical producer Cameron Mackintosh chu pathumna niin, £mtd675 hu a nei a, The Beatles-a mi Paul McCartney chu palinaah a awm a, £mtd495 a nei a ni. U2 hi Irish band ni mah se, British tih hian Ireland (Northern) pawh a huam a ni.

Top 10 te:
1. Clive Calder (£1.3 billion)
2. Andrew Lloyd Webber (£680 million)
3. Cameron Mackintosh (£675 million)
4. Paul McCartney (£495 million)
5. Simon Fuller (£375 million)
6. Simon Cowell (£200 million)
7. Elton John (£195 million)
8. Mick Jagger (£190 million)
9. Sting (£180 million)
10. Keith Richards (£175 million)

Source  : Vanglaini

Pu Cin Sian Thang leh Jesu

I minam sungah minam a dingin a sem ahi Pu Cin Sian Thang thu tawm khat ka muh bangin kong thei sak nuam hi. A nuntak zia zong Jesu Khris tawh tehkak theih ding om khenzasianhi.
Jesu Khris pen van panin a vangliatnate nusia in leitungah hong pai suk a mihing khat mah bangin inn leh lo kician zong nei loin hong vak belbel hi. A mite tung panin lamsap diing, khualzinna dingin a kisam sum leh paai dong sak ngei lo hi.. A hihna leh a neihna tawh kituak gam ta hi. Siah piak ding na ngawn a neih loh hun zong om hi. Tua bangpi tawh a mipihte haksatna ahih thei bangbangin huh ciauciau kawikawi in, ahih hangin ana deih het lo a pil, a hau leh biakna lamah cilgil a kisa pawl khatte vaihawm siamna tawh singlamteh tungah khailum uh hi. Tua itna in a hun lai-in a kisan theih loh hangin leitungah tu hun ciangin mihing khempeuh lakah nugnzui hau pen hong suak hi. Tua Jesu Khria nuntakna pen politiciante leh Missioanry minthangte in Model in la uh hi. Tua pen Sawltak Paul in, “Tua bang lungsimna nei un,” in Khristian masate na hanthawn hi.
1990 kumin Kawlgam bup kiteelna a om ding ciangin minam a it pawl khat in, “Zomi National Congress,” ci-in kumpi registration na bawl uh hi. 1990 kum kiteel ma-in party kitelma-in party ciatin a tupna ciat uh Kawlgam Redio pan leh TV panin thugen ciat ding cih hong om ciangin Pu Cin Sian Thang in a gen ding khempeuh a bawl khit hangin a sum bei ding bagn mah nei lo hi. Tua pen Pu Dai Cin (Pa Len Cin Thang@Thangno pa) in, “Bang zah kisam ding hiam?,” a cih ciangin, “Ks. 6000/- (Tulguk lian) kisam hi,” kici hi. Tua ciangin Pu Dai Cin in, “Kei man si ning ei,” a cih ciangin redio pan leh TV panin thugenna nei thei hi. Tua hun lai-in Kawlpi pan Mandalay vanleeng sap Ks. 185/- hi a, Kawlpi pan Zangkong Ks. 228/- ahi hi.
Tua kiteelna-ah Pu Thang Lian Pau leh Pu Cin Sian Thang in Member of Parliament ngah uh hi. Kumpi in tua kiteelna pen a thusim loh uh ciangin teel cing khempeuh in ma ban zom thei loin, Zomi sung panin MP a ngah nihte khat gampua ah khat gam sungah minam adingin luangkhamin pan la uh hi. Tua nihte pen tu lai takin minam vai tawh kisai-in Zomite maitang hong suak hi.
Hi bangin kumpi lam panin haksatna hong om ciangin Pu Cin Sian Thang pen minma vai tawh 10vei (Sawmvei lian) dong thongkiatna thuak pah hi. Kumpite in, “Khawl lel in na nuntak theihna dingin inn leh a kisam bangbang kogn vaihawm sak ding uh hi,” ci-in tamveipi a zol hangin na sang loin minam vai tawh bang mah nei lopi-in Zangkong khuapi sungah om hi.
A neu tung pan kipan in Khristian khat leh pawlpi makai zong a sem ngei ahih hangin Zangkong khua sung biakinnte ah a dak khak bek nangawn ui ekpu bangin ki-en ahih manin kikhopna ding leh thungetna ding mun zong a nei lo suak a, a hawhna aciahna peuhah kua mah lawm ding pawl ding zong a nei lo hong suak hi. Tua kawm kalah Pu Dai Cin pawlpi ahi Zangkong EBC in pawlpi member in sangin tua pan kipan in biakinn sung panin Pasian tawh kizopna hong nei kik suak hi.
A tate zat taak ding a om nai loh tawh sum leh pai zong a ip sungah om ngei loin Zangkong khuapi sung ah vak deemdeem a, mi khat peuh phone tawh hopih leh zong amah cih a theih uh ciangin bagn mah gen mah loin, ‘Ko zong sum kisapna tamin tu lai tak hong huh zo kei nung,” cih tawh kidawng den hi.
Tua kawmkalah a tapa khat phungzite vai (2007) kumin 88 sangnaupangte tawh pan la khawm ahih manin kiman in tu dong thong sungah om lai hi. A nu a sih lai takin zong a kihopih ciangin Kawlpau bek zang sak uh hi.
Zangkong Agape pawlpite in nipi ni khat thugen dingin sam a, Pasian gupkhiatna thu leh kha nuntakna a kisapna thu bek gen ahih manin lamdang kisa mahmah hi. Pasian thug lunngulhin thugnet sakna bang deih den hi.
Gamdang panin hong ciah ahih keh hong hawh pakte na ngawnin mu ngam lo bek hi loin kuamahin zong phone tawh ahi zong a hopih om mel lo hi. Tua kawmkalah kawlgam sugn politic tawh kisai gamdang panin VIP hong pai khempeuh tawh kimuh pihin, kawlgam sung politics tawh kisai a muhnate leh mailam a ngimnate dong den uh hi. Kawl gam sungah a om gamdang embassy nasem khempeuh in zahtak bawlin vai khat peuh a neih uh ciangin sam den uh a, Israel ambassadors in zong zahtak piakna tawh Israel gam panin a piang leenggahzu puak thei keuhkeuh hi.
Tua bangin zangkongah a om hangin inn zong nei loin, minam a it pawlkhat tung panin a ngah tawh sum tawh innsap hi. Gamdang VIP-te mu ding leh gam sungah vai thupi a om ciangin taxi sap ding na ngawn nei loin, loin line Bus vive tawh pai-in, a lawmte ahih leh mawtaw hoih nono tawh pai uh hi. A kamphat ni-in a lawmte in inn dong mawtaw tawh kha thei uh hi.
Neihsa om het loin a kia tawm tawh minam adingin a cihtakna hangin meikhua paisuak hun zong tamvei mah nei hi. Meh nei loin buh leh ci bek tawh zangkong khuapi sungah nek hun zong nei thei zel hi.
Tu tung a zi hong nusiatna zong sum leh paai kicing hi leh zato hoih khatah kilak leh hong hici biangbuang lo ding hi. A angkawi in a gim pian ciangin sitnipa phong a, “Na angah hong kawi-in,” ci-in tua zawh a sawt loin a it mahmah a zi pen a angah a hu nunung pen sang ahih manin angtang mahmah hi. A zi luanghawm vuina ah politics minthang khempeuh in va gal a. Daw Aungsan Suh Kyi zong a inn teek va pha in dahpihna paakkual va pia hi.
Minthanna sangin minam a veina lian zaw ahih manin a thuak khempeuh zong lungkim tak leh lungdam takin thauksiamna Pasian in guan hi.
Sia Khen
Kawlpi

Zomi leh kilemkikna thupha

ZOMI LEH KILEMKIKNA THUPHAvaphual
(Zomi and Blessing/s of Reconciliation)

Thupatna
Zomi’ thu ih gen nawn kei ding a, kilemkikna’ thu genin ih neizaw ding hi. Kilemkikna ih cihin banghiam? What is reconciliation? Reconciliation cih kammal Latin pau ‘Reconciliatio’ pan a hong pai hi-a, a khiatna in kizopna bawlphakik, kipuahphakik, nupa in genteh leng, ki teencillai ki ngaih bang ki ngaihtheihna ding kipuahpha, kibawlphakik cihna ahi hi. Tua ban-ah khat leh khat kikal ki muanna lamphakik, gamtathoih, gamtatna tawh lawmta hihna piangsakkik, kilungdamsak kik cihna zong ahi hi. Zomi leh Kilemkikna ih genna sungah a masa in Pasian leh Mihingte kilemkikna, RC Pawlpi leh Protestant Pawlpi te kilemkikna, German leh Jewte kilemkikna cih te a banban in ih sut ding hi. Tuate ban-ah, Lai Siangtho sung a om Esau leh Jakob te kilemkikna thu ih gending a, tua khitciangin Zomite’n kilemkikna ih kisapna sungah Minam kilemkikna, Biakna kilemkikna leh Pawlpi kilemkikna thute ih gen ding hi. A tawpna-ah, tuni tu hun Zomite, kilemkikna thupha ih kisapna thu leh kilemkikna a pian’ theihna dingin a kisam zuihding thupawlkhat zong ih lungngaih ding ih ut a hi hi.

I.    Pasian leh Mihingte Kilemkikna
Pasian in Adam hih a nuai a bangin thupia hi.
‘‘Na ut utin huan sung singkung gah khempeuh na ne thei ding hi. Ahih hangin a pha leh a sia theihna singkung gah pen na ne kei ding hi. Bang hang hiam cih leh tua na nek ni-in na si ding hi’’, a ci hi. (Piancilna 2:16-17)
Ahi zongin Eve kiangah gulpi vahawhin a kawlngian nazang hi. Gulpi in Eve kiang ah,
Pasian in, huan sung singgah khat peuhpeuh ne lo ding, hong ci a hi hiam? a ci hi. Numei in gulpi kiangah, huan sung singgahte ka ne thei ding uh hi. Ahih hangin Pasian in, huan laizanga om singgah na ne kei ding uh hi, zong na lawng kei ding uh hi. Tua bangin hih le-uhcin na si ding uh hi, hong ci hi, a ci hi. Ahih hangin gulpi in numei kiangah, Na si kei ding uh hi. Bang hang hiam cih leh tua singgah na nek ciangun na mitte uh hong vak ding a, a pha leh a sia thei-in, Pasian tawh na kibat ding lamtak uh Pasian in thei hi, a ci hi…. Nupa te in tua singgah A nek khit phetun amaute gel in khua phawkuh a, a guaktangin a omlam uh ki thei uh hi. …. Amah (Pasian in) in mipa hawlkhia hi. (Piancilna 3:1-24).
Adam leh Eve kiangah ne kei un ci in Pasian in a thupiakte manglo in gulpi sawlna bangin hong gamtat khit uh ciangin Pasian leh Mihingte kizopna kitat a, Pasian in huansung pan in Adam (mipa) hawl khia hi. A tom in genleng Pasian in hih Nupate it mahmah napi in, Ama thu aman loh ciangun hehpih huaisa zolo in a hawlkhia a hi hi.  Ahi zongin Pasian in a bawlsa Leitung mihingte hong it lua mahmah a hihman in a hawlkhiatsa Leitung mite tawh ki lemkikna (reconciliatio) aom theihna dingin Atapa Jesuh zangin Leitung ah hong sawl Missio dei in, mi hing bangin hongpiang sak hi Incarnation. Pasian tapa Jesuh in mimawh Leitung mite leh Pasian kikal ah hong ki kham in, kilemkikna a om theihna dingin a nuntakna pia khia hi. Ama hong sihna hang in, Pasian leh Leitung mite kikal ah kilemkikna hong omthei a hi hi. Atom in gen leng, Pasian in kilem kikna kisam sa ahih manin, Jesuh zangin mihingte tawh reconciliatio hong bawl a hi hi.
II.      Roman Catholic Leh Protestant Pawlpi Kilemkikna
AD 1442 kum in Roman Catholic pawlpite in Florence ah thuki kupna Council lianpi khat nei uha, the Council of Florence ki ci hi. Florence Council thu kikupna ah, a thupi diak in, Extra Ecclesiam nulla salus, There is no salvation outside the Church (The Roman Catholic Church), RC Pawlpi sung simloh mundang ah gupkhiatna om lo hi. RC Pawlpi bek thuman hi a, RC pawlpi sungsim loh vangam tunnading gupkhiatna ngah theihna ding thu omlo hi cih a hi hi. Atomin gen leng, RC pawlpi pualam-ah gupkhiatna omlo hi cih thu a hi hi. Hih laibu simbeh in.(Hans Küng, On Being A Christian. Doubleday, New York. Collins, London, 1976, p. 97).
Hun hong pai toto a, AD 1517 October 31 ni in Germany gam Wittenberg khuasung a om Castle Biakinn kongpi ah, Martin Luther in RC pawlpi thuman loh na (ama muhna) thu nam 95  gelhkhia a, 95 Thesis ki ci hi. Gupkhiatna ngahna dingin, RC pawlpi suah ki samlo a, upna bek, Pasian kammal Lai Siangtho bek, leh hehpihna hangbek tawh gupna ki ngah hi zaw hi ci in, Reformation ki pan khia hi. Luther bulphuh thu thum te in:
a.    Sola fide, faith alone, upna bek
b.    Sola scriptura, scripture alone, Lai Siangtho bek
c.    Sola gratia, grace alone, hehpihna bek
Luther in Pawlpi sung Reformation a bawlna hangin RC leh Protestant kikal ah kidona lian pi hong om hi. Pope in Luther kiangah, Luther aw RC pawlpi sungah hong ciah kik tapeuh in ci in, kamtai te thu vai khaksaka, Luther in, Hier stehe ich, Here I Stand. Kei hi lai ah dingcip hi ing, hong nung kik nawnlo ding hing ci hi. Church Reformation bawldingin, Luther leh mipawl khat RC pawlpi panin paikhia uh hi. RC pawlpi pan in a paikhia, Luther leh a lawmte RC pawlpite’n ei hong langpangte ci in Protest/ant ci uh hi. Tua man in RC leh, RC pawlpi langpang Protestant kikal ah kidona na siatak in a om ngei khin a hi hi.
Hun hong pai toto a, 1962-65 kum in RC Pawlpi in Second Vatican Council hong nei uh hi. Hih Second Vatican Council sungah thu lamdang pi hongpiangkhia a, RC pawlpi thu ngaihsutna hong ki lumlet ta hi. Florence Council a, a thubulletpi uh ahi, Extra Ecclesiam nulla salus, There is no salvation outside the church, cih ngaih sutna, theology pomzia hong ki lamdang ta hi. Tua bek hilo Unitatis Redintegratio, Restoration of Unity (among Christians) cih bulphuh pi in hong neita uh hi. Reformation na hangin RC pawlpi pan a pai khia Christiante, Langpangte cihna a ngah, Protestants Christiante Our Separated Brethren, a paikhia (RC Pawlpi pan) ih sanggamte ci in Second Vatican Council khitciangin RC leh Protestant Pawlpi kikal ah ki lemkikna Reconciliatio a om khinzo a hi hi.

III.      German le Jewte Kilemkikna
Germany gam, Hamburg University leh University Frankfurt am Main ah New Testament Professor aseem Prof. Dr. Wernner Kahl in a genna ah,
Galpi khatna lai in German te in gallel uh hi. Gallel Germante thukimna omlo pi in, galzo alliance te in kilemkikna ci in Agreement bawl uh hi. Gal kilemna ding laibawlna ah German te khat zong ki hello sak lo uh a, galzo te in zawhthawh thutawh Germante thukimna sign thuh sak ikek mawk uh hi. Tua man-in, gallel German te’ lungsim sungah ki neuseekna lianpi Inferiority complex hong lut hi. Germany gam bang ci leh dingtokik zo ding, bang ci leh mite simmawhna pan in suakta thei ding ci in ngaih sutna lungsim Germante sung ah hong ki pan hi.  German te sung ah Inferiority complex  hong naklut lua ahihman in, German te tha a ki piakciang un, German mite mi mawkmawk hi lo hi hang, ngeina leh lungsim ngaihsutnateh ah mite sangin a thupi zaw, amanpha zawte hi hang ci uh a, tua in minam lungsim Nationalism nasiatak in khang khiasak hi, ci hi.
Minam lungsim, nationalism Germante sungah nakpi in hong lutna hangin, German leh Germanlo te kikal ah kideidanna lianpi hong ompah a, tua pen Grenzfall ci uh hi. Tuaman in, Germany gam suak, Jews philosopher, Martin Buber in 1923 kum in, mi hingte kizop zia ding tawh kisai in ngaihsutna khat hongmu khia a,  Ich und Du I-thou ki zopna a hi  hi. I-thou kizopna ih cih in mihingte, mihing mah bang a, muhna ahi hi. I-It kizopna a hih leh mihingte mi hingbang in mulo in, ganhing bang a muhna ahi hi. I-It kizopna ah, ki zahtak na omlo a, mi hing kimlai, gan hing bangin mu in, setsanna, a hi hi. Leitung ah ki lemna a om theihna dingin I-thou kizopna kisam hi, ci in Martin Buber in genbel in nei hi. I-thou is a relationship of subject-to-subjects while I-It is a relation of subject-to-objects. I-thou is a relationship of mutuality and reciprocity, while I-It is a relationship of separateness and detachment hi ci hi. Hih laibu simbeh in. Martin Buber, I and Thou, translated by Ronald Gregor Smith (New York: Charles Scribner’s Sons, 1958), p. 26.
Minam lungsim a khan mahmah laitak 1933 February 3 ni in, Germany gam Chancellor dingin Adolf Hitler ki teelkhia hi. German mite‘ ngaihsut bang ngaihsun loin, German kumpi te policy a zuilo peuh mah Germante gal hi ci in Hitler in tangko khiagiap hi. German Nazi kumpi’ policy a zuilo peuh mah thongsung kidenna in, mitampi ki thatlum hi. Nazi kumpi policy zuinuamlo Jews leh German mi pawlkhat, kumpi Hitler in that mang khin hi. German Empire (Germany gamsung bek hi lo) gamsung a om, Jews te 6 Millions Hitler in na that hi. Tua bang hi napi in, Jews te Million 6 a thatpa Hitler’ tanu leh Jew tangval khat kiteeng thei tazen uh hi, ki ci hi. Tua bek hilo in tu nung zekmah in zong Israel kumpi te in German kumpi nasem uliantampite, German Chancellor Angela Merkel a kipanin, pahtawina a piakna thu ih theihsa a hi hi. German te leh Jews te in khat leh khat mawhna ki maisak in, ki lemna nei khinta uh hi. Etteh huai mahmah cih ding a hi hi.
IV.       Jakob leh Esau Kilemkikna
Isaac leh Rebekah te’n Esau leh Jakok kici tapa nih nei uh hi. Israel mite ngeina ah tapa Upa pen in innluah ding cih ahi hi. A hizongin inn luahza a nei Esau in anaupa Jakob tungah an kuangkhat tawh a innluahza na zuak hi. (Piancil 25:27ff). Hun hong paitoto a, Isaac zong hong teek semsem ta hi. Isaac in atapa Esau kiang ah,
Ka sih ma-in nang thupha kong piak theihna dingin kei’ duh bangin an lim hong bawl in la, ka nek dingin hong paipih in’’ a ci hi (Piancilna 27:4).
Isaac leh Esau te kihona thu Rebekah in za hi. Hih Isaac leh Rebekah te nupa ki kal ah thulamdangpi khat om hi. Isaac in a tapa upen Esau , Jakob sangin itbawl zaw a, Rebekah in atapa nauzaw Jakob, Esau sangin it bawl zaw hi. Tua manin, Rebekah in a tapa uzaw Esau sangin Jakob a ding na khatpeuhpeuh deihsak zaw pah hi. Rebekah in a tapa Jakob kiang ah,
Na sanggampa Esau’ tungah na pa’ thugen ka za a, Ka sih ma-in TOPA’ mai-ah nang thupha kong piak theihna dingin ka nek dingin na sa matsa hong paipih in la, kei-a’ dingin an lim hong bawl in, ci hi. Tua ahih ciangin tu-in ka ta aw, kong thupiak bangin gamta in… Na pa in a sih ma-in nang thupha hong piak theihna dingin a nek dingin na pa kiangah na va paipih ding hi, a ci hi. (Piancilna 27: 1-10).
Tom gen hi leng, anu gen bangin Jakob gamta pah in a pa khem a, Esau bangin ki bawl in a pa Isaac an leh lenggazu a pia hi. Isaac in atapa puan gimnamte nam a, amah (Jakob) thupha a pia hi. Isaac in a tapa Jakob thupha a piak khit phet in gamlak, a sabetna panin Esau hong tung hi. Esau in anliim bawl in a pa’ kiangah hong paipih hi. Esau in a pa’ kiangah; Thupha nongpiak theihna dingin na tapa’ sa matsa a ne dingin ka pa hong tho in, a ci hi. Apa Isaac in ama kiangah, Kua na hiam? a ci hi. Amah in dawngin, Kei pen na tapa, a suak masa Esau ka hi hi, a ci hi….  Tua ciangin Isaac in, Amah thupha ka piakpa kua ahi hiam? Thupha pia khin ka hih manin amah in thupha ngah ding hi, a ci hi.  Esau in a pa’ kammalte a zak ciangin nakpi tak leh nasia takin kikokhia-in a pa’ kiangah, Kei  thupha hong pia in, kei zong, aw ka pa! a ci hi…. Pa aw, thupha khat beek nei nawnlo na hi hiam? Kei thupha hong pia in, kei zong, ka pa aw, a ci hi. Tua ciangin Esau a kap hi. (Piancilna 27:25- 38).
A sanggampa Jakob in ama ngahding thupha teng ngah khin cih Esau in a theihciang in a hehsuak a, Jakob mudah hi. Ka pa sih khitciangin ka naupa Jakob ka that ding hi ci in, Esau in ngimna a neihna Rebekah tungah ki gen hi. Tua man in Rebekah in a tapa Jakop sam a, na sanggampa Esau nangmah thahding vaihawmna tawh ki hehnem hi. Tua a hihman in, na sanggampa sinsona a daih ma teng, Haran a om, ka sanggampa Laban  kiang ah va tai in ci hi. A nu sawlbangin, Jakob Haran ah a pu Laban kiangah galtai in tawlkhat sung a om hi. Tu laipau in genni ci leng, Jakob Haran gam a pu Lanban kepna nuaiah refugee dinmun in a om a hi hi. Haran ah Jakob kum 20 sung (Pian.31:41) a om khitcianin a upa Esau tawh ki mu dingin ki thawi a, Edom gam Seir leitangah a om a sanggampa Esau kiang ah kamtaite ma sawl hi (Pian. 32:3). Kamtaite hong ki leh kik uh a, nangmah dawndingin na sanggampa mihing 400 tawh hong pai uh hi ci in Jakob kiang ah a gen uh ciangin Jakob nakpi tak in lau in lungkham hi.  Pasian kiangah thu ngen a, ‘’ Ka sanggampa Esau’ khutsung pan kei hong khahkhia in, kong thum hi, cihi. (Pian. 32:11). Jakob in a sanggampa Esau letsong dingin keel, tuu, kalaoh, bawngte khenkhiatsa in koih a, tua te amai ah mapai kholsak hi. Bang hanghiam cih leh ka mai a pai letsongte in ka sanggampa Esau lungdamsak zo kha ding hi. Tua hi leh amai pha ka mu ding hi. Amah in kei hong sang kha ding hi ci in ngaihsun hi. Tua hi a, a upa Esau a piakding letsongte ama mai-ah paisaka, amah ahih leh tua zanin giahphual ah a giak lai hi. Jakob in a zi, a nasemte, a tate leh a neihsa khempeuh la in lui galkhatah puak a, a mah guak bek om lai hi. Zingsang khuavak dongin mi khat in amah na lai hi. Tua mi pa in Jakob a zo kei hi. Tua mipa in Jakob kiangah khuavak ta hi, hong khah in, a ci hi. Ahih hangin Jakob in , Kei thupha nong piak kei leh kong khak kei ding hi, a ci hi…. Tua lai-ah amah (tuamipa) in Jakob thupha a pia hi. (Piancilna 32:29).

Tua khit a sawlo in, mi hing 400 Esau tawh hong paina thu Jakob in za in, mu hi. Azi leh atate mai ah Jakob hong pai in, a sanggampa Esau nai a tunma tengin leilak lamah sagihvei a kun hi. A hih hangin amah a dawn dingin ESAU HONG TAI-IN AMAH NGAWNG KAWI A, POMCIPIN NAM A, AMAUTE A KAP UH HI. (Piancilna 33:4). Tua khitciangin Esau in, Ka ki tuahpih hih a honte khempeuh bang na cihnopna a hi hiam? a ci hi. Jakob in dawngin, Ka topa’ maipha zon’ na ding, na ci hi. Ahih hangin Esau in, A kicing nei ing, sanggam aw, nang’ neihte nangma-a dingin kem in, a ci hi. (Piancilna 33:8). Esau leh Jakob te unau laigui kizom te a hi uh hi. A hi zongin Jakob in a upa Innluahza leh a thupha te a laksak na hangin, Esau in ni khat niciang in ka sanggampa ka thah ding hi a cih na hangin, Jakob lau in a galtai hi a, a hi zongin tawl khat khitciangin a upa Esau tawh kilemkikna reconciliatio hong nei thei kik uh a hi hi.

V.    Zomite’ Kisap Lianpen (Kilemkikna Thupha?)
Ih pu ih pate in Dawi bia in, misikhua upna a neihna hangun, galmat samat na kidem uh hi. Khat leh khat ngawng ki tansak in, phu a ki la ngekngek Zomi te ih hi uh hi. Tua bang kawmkal ah Pasian in gamkeek Mangkangte leh Sangmangte (Christian missionaries) Zogam ah hong pai sak hi. Hih Gamkeekte leh Sangmangte hangin Zogam ah tualgal veng hi ci leng ki khiallo ding hi. Pupa ngeina Dawibiakna pan Christian biakna a suak Zomi tampi ih om hi. Christian biakna sungah, khat leh khat ki it ding, mawhna ki maisak ding, ki lemkik ding tamvei pi hong ki genna ih zakzak sa ahi hi. A taktak in ci leng, Zomi te Christian ih suahma, khat leh khat ki it ding, mawhna ki maisak ding leh ki lemkik ding a thupitna a theikhinsa te ih hihman in, ih pate hong thahsak te nangawn it in, mawhna maisakzo a, tua te tawh ki lemkik ih hihman in, Pa that tokhom guan ci in paunak na ngawn a nei Zomi te ih hi hi.
Dawibiakna pan in a nungta tawntung Pasian bia in ih omlaitak in, Zomite pilna, siamna, hauhna, liatna, hoihna, thupha namkim a kisam minam ih hi. Ih gensa thupha namkimte kisamlo a ci ih hi kei a, tua teng sangin tu tadih in Zomite kisap penpen thupha in, Kilemkikna Thupha hi ding hi ci in ka ngaih sun hi. Bang hang hiam cih leh ih tuntunna, ih omomna ah tawmta leng, tamta leng deihbang in a kilemzo naitaklo tawh ih ki banglai hi. Dawibiak hun lai, khat le khat ki that, phu kila a ih omnate, ih Chrisitan biakna in hong mangngilhsak zo nailo a hi tam cih nop huai hi. Bang hanghiam cih leh ki lang neihna, ki gim neihna lungsim eite sungah hong omlai tawh ki bang hi. Tua hi a, Pasian hongpiak ding thupha tampi te sungpan in, Kilem kikna thupha in ih kisap lianpen hi ding hi ci in a gen khia ih hi hi. Zomite’ kisap kilemkikna thupha sungah;
a.    Minam Kilemkikna
Tedim, Zo, Sihzang, Saizang, Teizang, Khuano, Dim, Vangteh, Paite… te ban ah, ih sanggam Thahdo, Kuki, Falam, Hakha… te midangdang te tawh ih ki lemkik ding kisam kha ding hi. Ih muh theih ih sanggamte it lo pi in bang hang in ih mu theihloh Pasian it ing ci thei ding ih hi hiam? (1 Johan 4:20).
b.    Biakna Kilemkikna
Christian, Laipian, Milimbiakna (Buddhism), Dawi biakna te ki zahtaksak in, khat leh khat ki thupi simsak ciat ding ahi hi. Biakna a thupi pen cih bang omtuan lo a, thupi ih sakpen Biakna a zuiciat ih hihman in, biakna khat le khat ki zahtaksak ding a kisam peelmawh ahi hi. Bang hang hiam cih leh biakna sungah kilemna a om kei leh, mi namsung, gamsung ah ki lemna om ngei lo ding hi. (There can be no peace amongst nations without peace amongst religions. Hans Küng, a Catholic theologian).
c.    Pawlpi Khat Leh Khat Kilemkikna
RC leh Protestant Pawlpi te kikal kilem kikna ban ah, Tuiphum - ZBC, ZBCM, TBC; SDA – Mission, Conference; EBC, AG, UPC, CBC, leh pawlpi dangdang te ki kalah ki lemkikna ih kisam hi. Biakna, pawlpi khat le khat ki kal ki lem kikna a om theihna dingin, khat leh khat ki thupisim, ki zahtak ding kisam a, Jews Philosopher Martin Buber gen bangin, I-it ki zopna pan in I-thou ki zopna ciang dong a tung to ding ih hita hi. Cikmah hun a Zomi te tang thu sungah a omngeinailo, Pawlpi tuamtuam sungpan in Pasian mizat makaipite Zomi Innkuan Singapore innteeksepna tawh, Singapore ah April 26 - May 1, 2011 ki muh khopna hong neih uh ih theihsa a hi hi. Tua sungah Global Zomi Alliance hong phuankhia uh a, tupna, ngimna leh department khenziate kician takin hong ki gelhkhiakhin hi. Biakna sung, pawlpi sungah kilemna a om ciang bek in, minam sung, gam sungah kilemna a om pan ding a hi hi.
Thukhupna
Zomite sungah kilemkikna hong om theihna dingin, khat leh khat ki zahtakna (mutual respect), khat leh khat ki telsiamna (mutual understanding), khat leh khat ki pahtawisiamna (mutual appreciation), khat leh khat kisanna (mutual acceptance), khat leh khat ih hihna bang a, ki ciaptehna (mutual recognition) cih te ih kisap peelmawh a hi hi. Tua ban ah ih pau, ih ham ki batloh nate, ih biakna, ih pawlpi ki batlohna te tamgenlo zaw in, ki gawm khopna leh ki thutuahna a piangsak theiding Zomi sung leh Jesuh sungah ih kibatna te a tam theithei gen ding ki sam ding a hi hi. Doctrine divides, service unites!

Jakob in kei thupha nongpiakkei leh kong khak kei ding hi ci hi. Tua ciangin mipa in tua lai mun ah amah thupha a pia hi. Bang thupha, hauhna maw, minthannamaw? bang namte ki pia cih Lai Siangtho in  gen lo hi. A hi zong, Unau laigui zom takpi ki khem in, khat leh khat na ngawn thah leh mat ding in a ki ngim unaute a hihna pan un, Jakob, a upa Esau tawh a ki muh ciangin, Esau hong tai-in, amah ngawng kawi a, pomcipin nam a, amaute a kap uh hi. Thah leh mat ding a ki ngim, gal leh sa bang a ki ngaihsun, unaute hong ki lemkik ta uh a hi hi. Bang hang hiam ci leh Jabok luigei ah, mipa in Jakob tungah ki lemkikna thupha a piakna hang hi kha ding hi. Tua bangmah in, Pasian hong piak ding thupha tampite sungpanin tu hun (at the present moment) Zomite’ kisap lianpen thupha in, Jakob tung a ki pia, KILEMKIKNA THUPHA himawk lo ahi hiam?

CSKhai
Ph.D (theology) Student
The University of Hamburg
Germany
May 5, 2011

Osama Bin Laden

Osama Bin Laden-a kah hlum a nih hnuah US leh Pakistan inkar a buai zual zel a, America sawrkarin Pakistan chu an rama mi firfiakte laka na zawka beihpui thlak tura a nawr hnuah leh, Pakistan rama mi firfiak che tla an hmuh chuan Osama-a chunga an tih dan ang bawka an beih tur thu a sawi hnuah, Pakistan Foreign Secrectary, Salman Bashir chuan, Osama-a thah a nih tum anga US sipaite, sawrkar hrilh lawk loa an rama an luh leh chuan ram pahnih inkarah thil tha lo zawk a thlen a hlauhawm dawn niin a sawi. Thuthar la khawmtute hnenah Pakistan Foreign Secretary chuan, Osama Bin Laden-a that tura America sipai, Navy Seals-ten beihpui an thlak dawn khan America sawrkarin Pakistan sawrkar a rawn lo tih sawiin, engkim a ruk vekin a ti niin a sawi a, America sawrkar chu thil pakhat chauh ngaihtuahah puhin, US thil tih dan chu UN pawhin a ngaihtuah chian a ngai niin a sawi. Pakistan Foreign Secrectary, Salman Bashir-a’n America sawrkar vauna anga ngaih theih thu a sawi hma hian, White House Press Secretary, Jay Carney chuan, Pakistan rama an sipaite chet dan avanga Pakistan ram laka ngaihdam dil an tum loh thu a lo sawi tawh a, Pakistan-in a ram chhunga mi firfiakte a bei duh lo a nih chuan US sipaiten luh chilhin an bei zel dawn tih a sawi bawk a  ni.  He thilah hian China sawrkar pawh a inrawlh nghal vat a, Foreign Ministry thupuangtu, Jiang Yu  chuan, Pakistan chu mi firfiak beihnaah khawvel ram dangte thlir mek a ni tih sawiin, tun hnaia thil thleng kha ram dangin an hriat thiam a, mi firfiak beihnaah Pakistan chu puih zel a ngaih tur thu a sawi. Pakistan rama in  nuam taka cheng Osama Bin Laden a thah chungchang hi US Congress-ah pawh sawiho a ni tawh a,  mi pawimawhte chuan hun rei tak chhung, tlang kara cheng anga an ngaih, Bin Laden-a’n Pakistan rama in lian tak a lo luah reng leh, thlamuang taka hun rei tak a cheng thei chu thil mak a tling tih sawiin, Pakistan-in a hum lo tih chu awih har tak a nih thu an sawi. US mi pawimawhte chuan Pakistan hian hmai hnih neiin, Al-qaeda leh US tihlawm a tum kawp thei tih pawh an sawi a, hemi chungchangah hian Pakistan pawh a insawifiah thuai ngaia an hriat thu an sawi bawk. Pakistan rama US-in tanpuina sum a pek thin tihtlem rawtna pawh a awm a, US-in dollar tld. 3 pek a lo tiam tawh chu, Pakistan-in Osama-a hum lo ngei a ni tih a finfiah phawt loh chuan pek a ni dawn lo nia sawi a ni.

Osama bin Laden-a thah a nih kaihhnawihah hian titi bengverh tak tak a awm zel a, Osama kha chawp leh chilha tlanchhe mai thei turin a inpeih reng nia sawi a ni a, tangka, euro 500 leh telephone number pahnih, a kawrah a inchilh bet reng nia sawi a ni. He thu hi US intelligence mi pawimawhten Congress hotu liante an hrilh a, CIA Director, Leon Panetta pawh a awm ve a ni.  Osama beitu, Navy Seal an tihte khan computer 5, hard drive 10 leh thil dah thatna 100 chuang an la niin Wall Street Journal chuan a sawi a, hengte atang hian CIA task force chuan al-Qaida hotu ber dawttu, Ayman al-Zawahiri-a awmna an chhui tan tawh a ni. Hengte bakah hian khatih lai khan Osama bin Laden khan ralthuam engmah a keng lova, a fanu, kum 12 mi chuan a pa an kap hlum lai hi chiang takin a hmu a, Osama thih a nih chungchangah hian White House thuchhuak pawh a danglam zing ta hle nia sawi a ni. Arabic TV station pakhat chuan he hmeichhe naupang thusawi hi a puang a, a pa chu US sipaite hian an man phawt a, an kap hlum niin a sawi. Osama fanu hi Osama nupui pakhat,  Yemen mi nen US sipaiten an kawl a, kha thil thlen laia an man, hmeichhia leh naupang 12 chu hren mek an ni. He TV Station sawi dan chuan, Osama bin Laden-a kha in chhunga kah hlum pawh a ni lo niin a fanu chuan a sawi a, he naupang hi thu an la zawt fiah dawn chauh niin intelligence hotute chuan an sawi.

Osama bin Laden-a nupuite zinga naupang ber, kum 27 mi, Amal Al-Sadah chu a ke-ah kah a ni a, US sipaiten an beih thut lai khan Osama hi chu a lo muhil a, sipaite an lan thut khan a nupui hi Osama hming lamin nasa takin a te niin an sawi. Al-Sadah-i hi kum 17 mi chauh a nih laiin Osama nen hian an innei a, a pasal tan hian a rinawm hle nia sawi a ni. Bin Laden-a hian a nupui hi a sa him nan Yemen-ah a thawn haw leh a, mahse Al-Sadah hian hmun ralmuanga awm ai chuan a pasal nun ralti tak chu tawmpui a thlan avangin a fin leh a, he inah hian kum 2005 atang khan an awm tawh niin amah thu zawt fiahtute chu a hrilh a ni.

Osama Bin laden-a thih hnua, misual man tur list thar berah, mi 257 thihna leh mi 713 an hliamna,  kum 1993-a Mumbai-a pawi khawihtu, Dawood Ibrahim chu 2-na a ni ta a, Mexico rama ruihhloa sumdawng pawl lian ber, Sinaloa cartel hotu, Joaquin ‘El Chapo Guzman chu 1-na a ni. The Guardian chanchinbu-in misual zual list thar a tihchhuahah hian, India, UAE leh Pakistan-a ruihhloa sumdawng leh pawi khawihna hrang hranga a inhnamhnawih avanga thubuai 5,000 chuang zet nei, Dawood Ibrahim chu Interpol pawhin man a tum langsar ber nia tarlan a ni a, amah hi kum 2008-a Mumbai-a pawi khawihnaah pawh khan a inrawlh rin a ni. Osama Bin  Laden-a thih hnua misual hming langsar ber ni ta erawh chu,  El Chapo tih leh Shorty tia koh thin, kum 2003-a Mexico rama ruihhloa sumdawng pawl lian ber, Gulf Cartel hotu, Osiel Cardenas-a man a nih hnua Mexico bakah khawvel ram hrang hranga ruihhloa sumdawng leh pawi khawihna hrang hranga mawhphurtu, Joaquin ‘El Chapo Guzman a ni.

Gamdang ah sangkah na sawmleh

Leitung a University minthang NUS leh Yale-te kipawl khawm in Singapore ah a khat veina Arts College pen 2013 teh kihong tading hi, ci-in kiza hi.

Akhat veina ah sang naupang 150 kila ding in, kumkik lam teh sang naupang 250 bang kila ding ci hi.

Singapore leh Asia gamte ah om ngei nai lo lai hilh dan tawh College sangsung bek ah zong sang nuapangte om theihna ding zong bawl uh hi.

Lai, Pau leh ham, Ngaihsut dan, Khanglui thu, Math leh Science-te zong kisin thei ding a, Degree khat tei tei ngah theih nading in kum 4 sung sin kul ding hi. Sang manciang in Bachelor of Art (or) Bachelor of Science te ngah ding hi.

Tuaban ah Sang nuapangte'n Specialism lak te a sin ma kum nih sung pen Subject khempeuh sinkul ding hi.

"Ei te in bangdan(Subject) lamah hat/siam, bangdan Major te sin huai ding cih pen kumnih sung sin khit teh deih kiteel thei ding a hihmanin Kawlgam sang nuapangte kah huai, Pilna sang(College) khat hi. Hi thei leh ei lam sangte ah zong hihbang dan in kibawl zo leh hoih peuh mah ding hi," ci-in Crown Education a Ko Aung Kyaw San in Yangon Media te tung ah gen hi.

A lunglutta ding leh teltak athei nuam ta din in hih Website http://www.ync.nus.edu.sg ah ki en thei hi.